Vriendschap in Christus (I)

Aan de beschrijving van aard en ontwikkeling der verhouding tussen Da Costa en De Clercq gaat een uitvoerige schets van beider levensloop vooraf, die wij, alvorens tot de behandeling van de vriendschap zelf over te gaan, in hoofdlijnen willen weergeven. Isaac da Costa werd de 14de januari 1798, als telg uit een aanzienlijk koopmansges lacht van Portugees-Joodse oorsprong, te Amsterdam geboren. Op achtjarige leeftijd toegelaten tot de Latijnse School in zijn woonplaats, verliet hij deze vijfjaar later met een oratie (!) over "De twaalf werken van Hercules". Het volgende jaar maakte hij naam door zijn "Lof der Dichtkunst", zijn eerste vers in het Nederlands, nadat hij voordien uitsluitend Latijnse (!) verzen geschreven had. Van 1811 tot 1815 bezocht hij het Athenaeum Illustre, eveneens in Amsterdam, om zich vervolgens als student te Leiden te laten inschrijven, waar hij in 1818 in de rechten en drie jaar later in de letteren promoveerde. Van beslissende betekenis voor zijn verdere ontwikkeling is vooral de kennismaking - in 1818 - met Willem Bilderdijk geweest, wiens privatissi-mum in de vaderlandse geschiedenis - Bilderdijk was in 1817 van Amsterdam naar Leiden verhuisd - in hem (naast verscheidene andere studenten, zoals zijn neef Capadose en de gebroeders Van Hogendorp) een enthousiast toehoorder vond. In 1822 werd Da Costa, die intussen tot het Christendom was overgegaan, samen met zijn vrouw, Hanna Belmonte, en met Abraham Capadose, in de Leidse Pieterskerk gedoopt. Een jaar later was zijn naam op aller lippen door de publicatie van zijn "Bezwaren tegen de geest der eeuw", dat, uiterst fel van toon en eenzijdig van inhoud, een lawine van negatieve reacties opriep, waarbij vooral zijn gevoelen, dat de koning niet onvoorwaardelijk aan zijn eed op de grondwet gebon den zou zijn - een gedachte, waarin men de invloed van Bilderdijk onderkent -het in brede kringen ont gelden moest. En hoewel Da Costa jaren later als een allerwegen gerespecteerd burger van Amsterdam uit dit leven zou scheiden, is hij als adept van zijn Leidse leermeester decennialang bij vele van zijn tijdgenoten verdacht gebleven.
Willem de Clercq zag op 15 januari 1795 als zoon van een Amsterdamse graanhandel aar het levenslicht. Al op heel jeugdige leeftijd leerde hij lezen en schrij ven. Als kind van vijf jaar schreef hij verhalen, terwijl hij ook een grote liefde voor het toneel aan de dag legde. Aanvankelijk door zijn ouders voor het predik ambt bestemd, werd hij na het plotseling overlijden van een neef in het familiebedrijf opgenomen, een werkkring die hem overigens veel tijd voor zelfstudie liet, waardoor hij de grondslag voor een "fenomenale kennis op bijna elk terrein" wist te leggen. Na de dood van zijn vader hoofd van de firma geworden, maakte het bedrijf, tengevolge van een internationale graan-crisis, verscheidene moeilijke jaren door, zodat zijn benoeming - in 1824 - tot secretaris van de kort tevo ren door koning Willem I opgerichte Nederlandsche Handel-Maatschappij zonder meer een uitkomst voor hem was. Een en ander bracht een verhuizing naar Den Haag met zich mee, waar De Clercq, in 1827 tij delijk met het directeurschap van de Derde Afdeling der Maatschappij belast en drie jaar later tot het team van directeuren toegetreden, tot 1831 met zijn gezin gewoond heeft, om vervolgens terug te keren naar Amsterdam, waarheen in verband met de Belgische Opstand, de zetel van de N.H.M, kort tevoren was overgeplaatst.
De Clercq, wiens carrière niet denkbaar geweest zou zijn zonder publicaties over zakelijke onderwer pen als zijn "Memorie over den graanhandel" (1822) - een publicatie waardoor de aandacht van de koning op hem werd gevestigd - heeft met name grote ver diensten voor de Twentse textielindustrie gehad, waar van hij zelfs zonder meer de grote stimulator genoemd kan worden. En wat meer is, de grote drijfveer hierbij was niet van zakelijke, maar van maatschappelijke aard: een sterk ontwikkeld sociaal besef, waardoor hij zich uitermate verdienstelijk heeft gemaakt.
Van zijn literaire scholing getuigt ondermeer zijn met goud bekroond opstel naar aanleiding van een prijsvraag, door het Koninklijk Nederlandsch Instituut uitgeschreven: "Welken invloed heeft de vreemde let terkunde inzonderheid de Italiaansche, Spaansche, Fransche en Hoogduitsche, gehad op de Nederlandsche taal- en letterkunde sints het begin der vijftiende eeuw tot op onze dagen?" - een publicatie die lange tijd de enige (!) vergelijkende literatuurge schiedenis is gebleven.